Cedry
CEDRY SYBERII
W rzeczywistości nosi nazwę sosna syberyjska (Pinus siberica), a z prawdziwymi cedrami spokrewniona jest jedynie poprzez wspólną rodzinę sosnowatych. Najbliżej jej do limby, znanej u nas z Tatr i nastrojowego wiersza Jana Kasprowicza. Choć nie osiąga rozmiarów ani imponujących kształtów cedrów znanych na przykład z Libanu, zdecydowanie wyróżnia się spośród innych drzew porastających północną Azję.
Twardy orzech do zgryzienia
Przede wszystkim dzięki swoim nasionom. Nazywane są one popularnie „orzeszkami cedrowymi” i niejednemu już uratowały życie. Zabłąkany w tajdze myśliwy czy wędrowiec zawsze mógł na nie liczyć. Nasiona sosny syberyjskiej są niezwykle bogate w tłuszcze (zawierają ich do 80%), poza tym występują w nich witaminy z grupy B oraz C, D i E bardzo liczne mikroelementy. Są niewielkie, najwyżej rozmiarów małych ziarenek palonej kawy. W rosyjskich miastach często można spotkać uliczne przekupki odmierzające na szklanki ten skarb Syberii. W podobny sposób na Wschodzie oferowane są nasiona słonecznika. Rudawo-brązowa łupina orzeszka cedrowego jest jednak nieporównywalnie twardsza i wymaga naprawdę mocnych zębów, aby wydobyć z niej jasne i miękkie jądro. Ci, którzy obawiają się wizyty u stomatologa, wybierają już obłuskane nasiona sosny syberyjskiej, czasami sprzedawane w postaci małych ciasteczek przypominających sezamki. Już niewielka ich porcja – dwie, najwyżej trzy sztuki, wystarcza, aby zaspokoić największy nawet głód. Nie tylko ludzie są amatorami tego daru tajgi. Jesienią pałaszują je niedźwiedzie, aby przed zapadnięciem w sen zimowy skumulować w swoim organizmie niezbędne zapasy. W latach nieurodzaju, gdy na sosnach syberyjskich wyrastało znacznie mniej szyszek niż zwykle, naukowcy obserwowali drastyczny spadek populacji niedźwiedzia brunatnego.
Dobroczynny olej
Pod koniec lata pojawiają się w tajdze zbieracze orzeszków, a właściwie szyszek cedrowych. Skrupulatnie wybrane nasiona trafiają do handlu: zazwyczaj spożywa się je na surowo, łuskając, ale można przyrządzić z nich cedrowe mleko, masło lub śmietanę poprzez zagotowanie w niewielkiej ilości wody. Dużą część zbiorów użytkują olejarnie, tłoczące na tradycyjnych prasach olej cedrowy.
Jest on wyjątkowo zasobny w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, omega-6 i omega-9. Mieszkańcy Syberii wiedzieli od dawna to, co współcześnie udowodnili uczeni: systematyczne zażywanie odpowiednich dawek oleju cedrowego sprzyja obniżeniu poziomu cholesterolu we krwi, a zatem zmniejsza również ryzyko choroby wieńcowej, zawału serca i udaru mózgu. Witamina E jako silny przeciwutleniacz wybitnie zwalnia tempo odkładania się płytek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych. Kompozycja nienasyconych kwasów tłuszczowych w oleju cedrowym uchodzi za optymalną dla osób cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów, łagodzą one bowiem ból i obrzęki. Lekarze rosyjscy zalecają wykonywanie z zastosowaniem tego oleju masażu żylaków. Doktor Aleksander Litwincew, zagorzały entuzjasta i niestrudzony propagator oleju cedrowego, twierdzi w swoich książkach, że produkt ten bywa nadzwyczajnie skuteczny w przypadku alergii pyłkowych, jego podawanie należy jednak rozpocząć kilka tygodni przed początkiem pylenia roślin. Dobroczynne jest także działanie oleju cedrowego na skórę, której zapewnia właściwe nawilżenie i natłuszczenie oraz aktywizuje jej regenerację, czyli odmładza.
Mieszkańcy Syberii od niepamiętnych czasów stosowali olej pozyskiwany z nasion sosny syberyjskiej do niesienia ulgi cierpiącym na wrzody żołądka i dwunastnicy, a także na zaparcia, nadkwasotę, katar żołądka i zapalenia jelit. Poprawia on doskonale pracę przewodu pokarmowego, jak również funkcjonowanie organów z nim powiązanych, a więc wątroby, trzustki, śledziony i woreczka żółciowego. Szczególne jest w tym przypadku działanie polisacharydów, które osłaniają błony śluzowe i chronią je przed uszkodzeniem.
Z orzeszków sosny syberyjskiej produkuje się także nalewki (przy czym większe zastosowanie mają tu łupiny, nadające barwę przypominającą najszlachetniejsze gatunki whisky) oraz syropy. Chociaż nasiona tego drzewa są poszukiwane i dość drogie, a na ich zbiór wyprawiają się całe rodziny, a nawet całe wioski, sośnie syberyjskiej nie grozi wyginięcie. Wprawdzie w Chinach jest ona gatunkiem uznanym za zagrożony, jednak olbrzymie przestrzenie północnej Azji sprawiają, że wielki las ciągnie się setkami i tysiącami kilometrów, a człowiek zdążył wtargnąć tylko na jego obrzeża.
Pieśń tajgi
Wielkim powodzeniem cieszy się również drewno sosny syberyjskiej. Jest nadzwyczajnie lekkie i łatwe w obróbce. Wyrabia się z niego rozmaite przedmioty, poczynając od prostych narzędzi kuchennych aż po dzieła sztuki. Z desek cedrowych wykonywane są specjalne komory służące do przyjmowania kąpieli – także suchych – z mieszanek ziół. Po takim zabiegu ustępuje zmęczenie i człowiek czuje się jak nowo narodzony.
Z bierwion sosny syberyjskiej wznoszone są również chaty i inne budynie, zwłaszcza banie (rodzaj sauny). Noc spędzona w domu, który zbudowano z belek cedrowych, pozostawia niezapomniane wrażenie. Sybiracy twierdzą, że sen pośród ścian postawionych z pni cedrowych jest bardzo pokrzepiający, nawet jeśli trwa krótko. Marzenia w nim występujące zawsze są przyjemne i korzystnie wpływają na pogodę ducha.
Zdaniem wielu ludzi, którzy tego doświadczyli, przebywanie w lesie z przewagą sosny syberyjskiej ma wpływ relaksujący, uspokajający i wzmacniający. Według syberyjskiej legendy osoby szczególnie wrażliwe mogą nawet usłyszeć unikalny dźwięk – pieśń tajgi. Jej źródłem są właśnie gałęzie cedrów, które delikatnie „dźwięczą” potrącając widocznie przy tym te nieznane struny w naszym umyśle albo w naszej duszy, o jakich niestety zbyt mało jeszcze wiemy.